Κύκλος εκδηλώσεων Νοέμβριος 2023

«Μήνας Ξερολιθιάς: Ξερολιθιά και Εκπαίδευση»

Κατά τη διάρκεια του Μήνα θα διοργανώνονται δράσεις για παιδιά σε συνεργασία με τα σχολεία της Τήνου όλων των βαθμίδων.

[η είσοδος σε όλες τις εκδηλώσεις είναι ελεύθερη και ανοιχτή για το κοινό]

Σάββατο 4 Νοεμβρίου

19:00 Εναρκτήρια Εκδήλωση
στη Στέγη Πολιτισμού και Παιδείας Δ. Τήνου (Μοσχούλειος Σχολή)

• Χαιρετισμός

Ιωάννα Τζαβάρα, Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού

Πρωταρχικό μέλημα της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Δι.Νε.Πο.Κ.) του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, υπηρεσίας αρμόδιας για την εφαρμογή στην Ελλάδα της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αποτελεί η συστηματική ενημέρωση του ευρύτερου κοινού για τη Σύμβαση και τις δυνατότητες που παρέχει. Σκοπός της είναι, μαζί με τις κοινότητες φορέων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και τη συνδρομή των ειδικών, να καταγράψει και κυρίως να διαφυλάξει και να αναδείξει τον συγκλονιστικό πλούτο ζωντανών και παλλόμενων άυλων πολιτιστικών παραδόσεων της πατρίδας μας: από τα βήματα του ιδιαίτερου τσακώνικου χορού ως την τέχνη της ξυλοναυπηγικής· από την αμεσότητα της ερμηνείας του ηπειρώτικου πολυφωνικού τραγουδιού ως τον ανυπόταχτο χαρακτήρα του Καραγκιόζη· από τον ανθρώπινο μόχθο που διαμόρφωσε το αγροτικό τοπίο ως τα αρχέγονα εθιμικά δρώμενα για την καλοχρονιά και την ευκαρπία της γης.

• Προβολή της ταινίας μικρού μήκους “Ξερολιθιές: στηρίγματα στο Αιγαίο” (19′)

της Αμαλίας Ζέπου και της Λυδίας Καρρά

H ταινία καταγράφει αυθεντικές στιγμές παραδοσιακών κτιστάδων στη Σίφνο που επικοινωνούν αυτοσχεδιάζοντας με δίστιχα ενώ διδάσκουν σε εθελοντές την τέχνη του κτισίματος και της συντήρησης της ξερολιθιάς. Η σχεδόν άνευ κόστους εικοσάλεπτη ταινία είναι μια εισαγωγή στην πανάρχαια και πλούσια αυτή τέχνη, με πάνω από είκοσι διαφορετικές λέξεις της τοπικής διαλέκτου να περιγράφουν την έννοια της πέτρας. Οι ξερολιθιές όχι μόνο σώζουν το χώμα από τη διάβρωση και το νησί από την ερημοποίηση, αλλά πλαισιώνουν ένα δίκτυο μονοπατιών που προσελκύει όλο και περισσότερους πεζοπόρους, διευρύνοντας χρονικά και ποιοτικά την τουριστική περίοδο. Κι έτσι, κατά τη διάρκεια της ταινίας, βιώνει και ο θεατής τη διάσωση.

• “Σύγχρονα εργαστήρια και εκπαιδευτικοί θεσμοί για τις ξερολιθικές κατασκευές: διεθνείς και εγχώριες πρακτικές”

Ιουλία Κ. Παπαευτυχίου, Αρχιτέκτων Μηχανικός – Διδάκτωρ Ε.Μ.Π., εκπρόσωπος στην Ελλάδα της Διεθνούς Εταιρείας για τη Διεπιστημονική Μελέτη της Ξερολιθιάς

Η τέχνη της ξερολιθιάς παραδοσιακά μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά, σε παγκόσμιο επίπεδο. Ως δεξιότητα, απαιτούσε τη διαρκή άσκησή της για λόγους επιβίωσης σε άγονους και επικλινείς τόπους. Όλα ανεξαιρέτως τα ξερολιθικά κτίσματα που κοσμούν τα επικλινή και ορεινά τοπία του πλανήτη μας, είναι αποτέλεσμα μόχθου και αγάπης για τον τόπο, προκειμένου να μετατραπεί σε γόνιμες καλλιεργήσιμες εκτάσεις και αποδοτικά βοσκοτόπια. Ως ζώσα τέχνη έως τις μέρες μας, έχει ενταχθεί από το 2018 στον παγκόσμιο κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Έκτοτε, αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον σε παγκόσμιο επίπεδο, με αποτέλεσμα τη διοργάνωση εργαστηρίων, με στόχο τη μετάδοση της τέχνης σε νεότερους τεχνίτες. Ωστόσο, το ζητούμενο είναι η κατοχύρωσή της μέσα από εκπαιδευτικούς θεσμούς, ώστε να γίνει ελκυστική στην άσκησή της ως επάγγελμα.

• “Ξηρολιθικές κατασκευές & τοπία της Άνδρου: μπορούν να λειτουργήσουν σήμερα ως πόροι για τη βιωσιμότητα”;

Όλγα Καραγιάννη, συντονίστρια του εγχειρήματος Andros Routes

Ποιες ξηρολιθικές κατασκευές της Άνδρου “επιβιώνουν” στο παρόν;
Ποιες κατασκευές, είναι ακόμη λειτουργικές και ποιες ανάγκες εξυπηρετούν;
Ποιες “υπηρεσίες” παρέχει εν γένει το ξηρολιθικό βαθμιδωτό τοπίο στους ανθρώπους σήμερα;
Ποιοι οι “ωφελούμενοι”;
Με βάση την εμπειρία της Άνδρου και το εγχείρημα Andros Routes, επιχειρούνται μέσα από την παρουσίαση, κάποιες απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, εξετάζοντας παράλληλα, τα ζητήματα αλλοίωσης του ξηρολιθικού τοπίου στο γειτονικό νησί.
Επίσης, παρουσιάζεται συνοπτικά το εγχείρημα Andros Routes για τη συντήρηση και ανάδειξη των πεζοπορικών διαδρομών της Άνδρου και οι τρόποι που “εργάζεται” για τη διατήρηση και επανάχρηση στοιχείων του ξηρολιθικού τοπίου με σύγχρονους όρους.

• “Σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά: οι δράσεις της Περιβαλλοντικής Ομάδας του ΕΠΑ.Λ. Τήνου”

Κώστας Καραγεώργος, υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Ομάδας του ΕΠΑ.Λ. Τήνου

Tο ΕΠΑ.Λ. Τήνου από το 2010 υλοποιεί  κάθε χρόνο προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που σχετίζονται με την αειφορία, την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και τη διάσωση και διάδοση των παραδοσιακών σπόρων του νησιού και των Κυκλάδων γενικότερα. Στα προγράμματα αυτά έχουν εμπλακεί πάνω από 300 μαθητές, όπως και πολλοί καθηγητές του σχολείου μας.
Έχει συνεργαστεί με φορείς όπως η κοινότητα Πελίτι, το Αρχιπέλαγος, τους Φίλους του Πρασίνου, το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε.) Άνδρου, το Κέντρο Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία (Κ.Ε.Πε.Α.) Σύρου, το Tinos Food Paths κ.ά. Κάθε σχολική χρονιά είναι αφιερωμένη σε μία καλλιέργεια με παραδοσιακούς σπόρους (σιτάρι, χαρουπιά, ελιά, συκιά κ.ο.κ.), ενώ η σχολική χρονιά 2023-24 έχει ως αντικείμενό της την ξερολιθιά.

• “Ξερολιθιές, δαντελωτοί σχηματισμοί της ελληνικής γης – ένα από τα προγράμματα του ΚΕΠΕΑ Κορθίου”, “Ιδιαίτερες ξερολιθικές κατασκευές – Οφέλη – Βασικοί κανόνες χτισίματος”

Άννα Κουκούτση, Νίκος Χαζάπης, Παιδαγωγική Ομάδα Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κορθίου Άνδρου

Με τις ξερολιθιές οι άνθρωποι παρεμβαίνουν στο φυσικό περιβάλλον και δημιουργούν μικρο-περιβάλλοντα και μικρο-κλίματα. Μέχρι τη δεκαετία του ’50, η οικονομία των ελληνικών νησιών χαρακτηριζόταν από την απομόνωση, ενώ η μεταφορά αγαθών δεν ήταν ακόμη διαδεδομένη. Έτσι, υπήρχε η ανάγκη ενός υψηλού βαθμού γεωργικής αυτάρκειας, μέσω της καλλιέργειας. Οι ξερολιθιές επιτρέπουν τη συγκράτηση του χώματος και της βροχής, καθώς και την αύξηση της υγρασίας, απαραίτητη για τη βλάστηση. Επίσης, χάρη στις ξερολιθιές, εμπλουτίζεται ο υδροφόρος ορίζοντας. Οι διαστάσεις ενός τοίχου εξαρτώνται από τις πέτρες που διαθέτει κανείς, από τη χρήση της υπό ανέγερσης ξερολιθιάς και τον τρόπο χτισίματος της περιοχής. Η σταθερότητα και η ανθεκτικότητα του τοίχου εξαρτώνται κατά πολύ από 5 βασικούς κανόνες.

Κυριακή 5 Νοεμβρίου

18:00 Εργαστήρια
στη Στέγη Πολιτισμού και Παιδείας Δ. Τήνου (Μοσχούλειος Σχολή)

• Η τέχνη της πέτρας (διάρκεια: μία ώρα)

• Παιχνίδια φαντασίας (διάρκεια: δύο ώρες)

Άννα Κουκούτση, Νίκος Χαζάπης, Παιδαγωγική Ομάδα Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Κορθίου Άνδρου

Σάββατοκύριακο 4-5 Νοεμβρίου

πρωί Σχολείο Ξερολιθιάς
με Τηνιακούς μάστορες της πέτρας

Κατά τη διάρκεια του Σχολείου Ξερολιθιάς θα γίνει από τον Nuri Jendreyko σύντομο μάθημα κλαδέματος δέντρων και θάμνων που συνήθως κλείνουν τα μονοπάτια.

Σάββατο 11 Νοεμβρίου

19:00 Παράγοντας κρασί σήμερα με ποικιλίες του χθες
στη Στέγη Πολιτισμού και Παιδείας Δ. Τήνου (Μοσχούλειος Σχολή)

• ““Ηρωική“ αμπελοκαλλιέργεια στις ξερολιθιές των Κυκλάδων”

Μαρία Τζίτζη, Χημικός, οινολόγος και συγγραφέας, Chevalier du Mérite agricole [France]

Σαλπάρουμε για το Αιγαίο και ταξιδεύουμε στα μικρά και μεγάλα νησιά του Αρχιπελάγους όπως ονομάζεται αλλιώς η θαλάσσια περιοχή της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου μεταξύ Α. Ελλάδας και Μ. Ασίας. Δεμένα στο άρμα μιας αμπελοοινικής ιστορίας που ξετυλίγεται και φθάνει χιλιάδες χρόνια πίσω, τα νησιά στο νότιο Αιγαίο Πέλαγος παρουσίαζαν ανέκαθεν μοναδικά κρασιά και ποικιλίες σταφυλιών άριστα εγκλιματισμένες στις κατά τόπους διαφορετικές εδαφοκλιματικές συνθήκες. Μέσα από τους δρόμους της θάλασσας τα κρασιά των νησιών ταξίδεψαν στα λιμάνια του κόσμου, υφαίνοντας τον ιστό του μύθου που τα κράτησε στην μνήμη της ιστορίας για αιώνες. Αμπελοτόπια που λούζονται στον ήλιο και την αλμύρα, μελτέμια που ταλανίζουν αλλά και δροσίζουν τη γη και τα φυτά, γηγενείς ποικιλίες σταφυλιών που καλλιεργούνται σε δύσκολες κι απόκρημνες πεζούλες, αιμασιές ή λουρίδες και άνυδρα ηφαιστειακά χώματα με μοναδικά terroirs, είναι κάποιοι από τους λόγους που το Αιγαίο των ποιητών ξεχωρίζει και μαγεύει ακόμα με μοναδικά οινικά διαμάντια.

• “Αυτόχθονες ποικιλίες αμπέλου των Κυκλάδων και οινοποίησή τους με ελάχιστες παρεμβάσεις”

Γιώργος Ξυδάκης, οινοποιός, Μύκονος

• “Επιμένοντας στις τοπικές ποικιλίες της Τήνου”

Χρήστος Φόνσος, οινοποιός, Τήνος

Το 1997 ιδρύθηκε το μικρό οινοποιείο μας στην Κώμη Τήνου και έτσι βγήκε στην τοπική αγορά η οινική παράδοση των παππούδων μας. Σ’ αυτούς είναι αφιερωμένες και οι ετικέτες των κρασιών. Η παραγωγή μας είναι μικρή, από τοπικές παλιές ποικιλίες όπως το Ποταμίσι, Κουμάρι, Μονεμβασιά, Μαυροποτάμισο, φυτεμένες σε αναβαθμίδες.

• “Οινοποιόντας στην Τήνο: από πατέρα σε γιο”;

Γιώργος Απέργης, ερασιτέχνης οινοποιός, Τήνος

Σάββατοκύριακο 11-12 Νοεμβρίου

πρωί Σχολείο Ξερολιθιάς
με Τηνιακούς μάστορες της πέτρας

Κατά τη διάρκεια του Σχολείου Ξερολιθιάς θα γίνει από τον Nuri Jendreyko σύντομο μάθημα κλαδέματος δέντρων και θάμνων που συνήθως κλείνουν τα μονοπάτια.

Τετάρτη 15 Νοεμβρίου

19:00 Προβολή Ταινίας
στη Στέγη Πολιτισμού και Παιδείας Δ. Τήνου (Μοσχούλειος Σχολή)

• προβολή της ταινίας “Πέτρα και χρόνος: οι ξερολιθιές της Κύθνου” (47′), παρουσία του σκηνοθέτη

του Γιάννη Σπηλιόπουλου

Παρασκευή 17 Νοεμβρίου

19:00 Καλλιέργεια στις πεζούλες της Τήνου
στη Στέγη Πολιτισμού και Παιδείας Δ. Τήνου (Μοσχούλειος Σχολή)

• “Θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε να καλλιεργούμε στα χρόνια που θα ‘ρθουν;”

Μάριος Δεσσύλας, γεωπόνος

Οι πρωτοφανείς καύσωνες των τελευταίων καλοκαιριών, πέρα από την τεράστια καταστροφή του δασικού μας πλούτου, δοκίμασαν και τις αντοχές των καλλιεργούμενων φυτών. Θα είναι άραγε στο μέλλον βιώσιμες οι καλλιέργειές μας, ιδίως σε περιοχές που δοκιμάζονται έντονα από την λειψυδρία, όπως οι Κυκλάδες και η Τήνος; Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα φυτά μας, ώστε, αφενός, να επιβιώσουν σε τέτοιες συνθήκες ακραίου καύσωνα και έλλειψης νερού και, αφετέρου, να είναι παραγωγικά; Ευτυχώς οι εναλλακτικές μέθοδοι καλλιέργειας, μαζί με την επιστήμη Προστασίας του Εδάφους και του Νερού (Water and Soil Conservation), είναι εδώ: Οι παραδοσιακές αναβαθμίδες, τα «χαντάκια» της Περμακουλτούρας (swales), οι “σειρές από πέτρες” (cordons pierreux) της Δυτικής Αφρικής, οι σπορές σε ευνοϊκές φάσεις του φεγγαριού (που σήμερα επιβεβαιώνει πειραματικά η βιοδυναμική) – κ.ά. δίνουν την ελπίδα ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε!

• “Βιοεντατική καλλιέργεια (Market Gardening)”

Nicolas Bedau, Tinos Ecolodge

• Συζήτηση με Τηνιακούς καλλιεργητές ξερικών και “συμβατικών” καλλιεργειών

Σαββατοκύριακο 18-19 Νοεμβρίου

Συνέδριο
Μύκονος

• “Ο τουρισμός ως παράγοντας ριζικών μεταβολών στις Κυκλάδες στον 20ο και 21ο αιώνα. Η βιωσιμότητα στο επίκεντρο.”

Συμμετοχή της Αμπασάδας στο Συνέδριο

Τετάρτη 22 Νοεμβρίου

19:00 Προβολή Ταινίας / Ομιλία & Συζήτηση
στη Στέγη Πολιτισμού και Παιδείας Δ. Τήνου (Μοσχούλειος Σχολή)

• προβολή της ταινίας “Μη μου χαλάς τις πέτρες μου: ιστορίες από τις κατοικιές της Πάρου” (17′, παραγωγή “Διαδρομές στη Μάρπησσα”), παρουσία της σκηνοθέτιδος

της Κατερίνας Πατρώνη

• “Γνωριμία με τη φυσική καλλιέργεια”

Παναγιώτης Μανίκης, Κέντρο Φυσικής Καλλιέργειας

• Συζήτηση

Παρασκευή 24 Νοεμβρίου

19:00 Παρουσίαση Βιβλίου
στο βιβλιοπωλείο “Σ22” / Νεάπολη, Αθήνα

• “Αγροτικά μνημεία της Τήνου: κτίσματα ταπεινά, κοσμήματα του τοπίου”

ομιλητές:
Ευάγγελος Καραμανές, διευθυντής Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών
Μαρία Κουτσουμπού, αρχαιολόγος, Υπ. Πολιτισμού

Παρουσίαση των Πρακτικών (εκδόσεις Νεφέλη) της διημερίδας που διοργάνωσε η Αμπασάδα τον Απρίλιο 2023.

Σαββατοκύριακο 25-26 Νοεμβρίου

19:00 Ομιλίες / Εργαστήρια
στη Στέγη Πολιτισμού και Παιδείας Δ. Τήνου (Μοσχούλειος Σχολή)

• “Λιθοδομή στα χωριά του Μυλοποτάμου Ρεθύμνου. Η πέτρα και οι κανόνες της.

τεχνίτες Κωστής Βεργιανάκης και Γιάννης Αλεφαντινός, ΑΜΚΕ Ρόδακας

Κυριακή 26 Νοεμβρίου

1η Συνάντηση του Δικτύου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Αθήνα

συμμετοχή της Αμπασάδας

Τετάρτη 29 Νοεμβρίου

19:00 Εκδήλωση λήξης & Παρουσίαση Βιβλίου
στη Στέγη Πολιτισμού και Παιδείας Δ. Τήνου (Μοσχούλειος Σχολή)

• Εκδήλωση λήξης του Μήνα Ξερολιθιάς και παρουσίαση των Πρακτικών (εκδόσεις Νεφέλη) της διημερίδας που διοργάνωσε η Αμπασάδα τον Απρίλιο 2023 με τίτλο “Αγροτικά μνημεία της Τήνου: κτίσματα ταπεινά, κοσμήματα του τοπίου“

ομιλητές:
Βιβιάννα Μεταλληνού, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Ιστορικός του τοπίου
Τάσης Παπαϊωάννου, Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, “Ξερολιθιές στο Τοπίο”

Οι ξερολιθικές κατασκευές αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, χαρακτηρίζοντας τον τόπο μας από την αρχαιότητα μέχρι στις μέρες μας. Η ομιλία θα αναφερθεί στα παρακάτω θέματα:
1) Οι ξερολιθιές μέσα στο πέρασμα του χρόνου
2) Η αρχιτεκτονική, ιστορική και περιβαλλοντική αξία των πέτρινων αναβαθμών
3) Η διατήρηση και η προστασία των ξερολιθιών σήμερα

Ο Μήνας Ξερολιθιάς της Αμπασάδας εντάσσεται στον εορτασμό των είκοσι χρόνων της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού. Μπορείτε να δείτε το πλήρες πρόγραμμα όλων των δράσεων εδώ.